Vom 23. bis 26. Mai 2019 wählen die Bürger*innen der Europäischen Union zum neunten Mal das Europäische Parlament. In Deutschland findet die Wahl am 26. Mai 2019 statt. Auf der Internetseite der schleswig-holsteinischen Landesregierung können sich die Bürger*innen auf 12 verschiedenen Sprachen über die Wahl informieren. Die Informationen sind unter anderem auf der Regionalsprache Niederdeutsch als auch auf den Minderheitensprachen Dänisch und Friesisch abrufbar. Der Bundesraat för Nedderdüütsch begrüßt die Bereitstellung der Informationen zur Europawahl in den Regional- und Minderheitensprachen.
Wat oder wokeen warrt wählt?
Bi de Europawahlen in de Europääsche Union warrt de Afordneten för dat Europääsche Parlament wählt. Dat Europääsche Parlament is de eenzig Vertreden vun EU-Börgerinnen un -börger in de EU, de direkt wählt warrt. Dat sett sik ut Afordneten ut all EU-Länner tosamen. Dat Europääsche Parlament sitt in Straßburg, twee anner Steden sünd in Brüssel un in Luxemburg. Dat Europääsche Parlament is een vun de wichtigsten Inrichtens in de EU. De Maten vun anner EU-Inrichtens warrt nich direkt wählt, sünnern vun de Regeren vun de enkelten EULänner bestimmt. To’n Bispeel:
- De Europääsche Raat sett sik ut de Staats- un Regerenschefs vun de EU-Länner tosamen.
- De Raat vun de Europääsche Union (kort: Raat) sett sik ut de MinisterInnen vun de EU-Länner tosamen.
- Jeedeen EU-Land bestimmt en Kommissoor/ en Kommissorin för de Europääsche Kommisschoon för fief Johr.
Dat Europääsche Parlament steiht för de Intressen vun all EU-Börgerinnen un -börger, also vun över 500 Millionen Minschen. Vunwegen de direkte Wahl köönt de Lüüd, de wählen dörvt, bestimmen, woans sik dat Parlament tosamensetten deit. Dordör köönt se inwarken, wodennig dat Parlament arbeiden deit.
In dat Europääsche Parlament gifft dat nich so as in’t düütsche Parlament Parteien, de regeert, un Parteien, de in de Oppositschoon sünd. Dat gifft Mehrheiten, de wesselt, dat kümmt op dat Thema an, wat jüst an de Reeg is. De enkelten Afordneten un Frakschonen köönt sülvst entscheden, wenn se afstimmt, för wat för en Papeer se stimmen wüllt.
To de wichtigsten Opgaven vun dat Europääsche Parlament höört to:
- Gesetten geven: So as dat Bundsgesetten geven deit, so gifft dat ok Gesetten, de gellt in de ganze EU. Ok de mutt man torechtmaken un denn besluten. De Europääsche Kommisschoon leggt en Gesett as Vörslag vör, un mit den mööt dat Europääsche Parlament un de Raat inverstahn ween.
- Demokraatsche Kuntrullrechten: Kommisschoon un Raat mööt in en fastleggten Tietruum gegenöver dat Parlament berichten, wat se doot. Wenn dat Parlament mit de Arbeit vun de Kommisschoon nich tofreden is oder Bedenken hett, denn kann dat sien Misstruen utspreken un de Kommisschoon sogor dwingen, torüch to treden.
- Huushooltsrecht: Dat Parlament bestimmt mit, woveel Geld för wat utgeven warrt. Tosamen mit den Raat mutt dat Europääsche Parlament den Huushooltsvörslag vun de Europääsche Kommisschoon tostimmen oder besluten, dat wat ännert warrt.
Dör den Verdrag vun Lissabon hett dat Europääsche Parlament siet 2009 bavento de Opgaav, en Präsidentin oder en Präsident vun de Europääsche Kommisschoon för fief Johr to wählen. De Präsidentin oder de Präsident vun de Europääsche Kommisschoon hett en wichtige Positschoon in de EU, in de Oort as en Regerenschef.
Wahlmodus
To Tiet hett dat Europääsche Parlament 751 Afordneten. Na de Europawahlen 2019 warrt dat blots noch 705 Afordneten ween. För de 705 Afordneten, de in dat Europääsche Parlament kaamt, mutt jeedeen Land en Antall an Afordneten sennen. Woveel Afordneten en Land in dat Parlament sennen kann, richt sik na de Tall vun Inwahners. Je na Tall kriggt jeedeen Land twüschen 6 un 96 Stöhl todeelt. De Bundsrepublik Düütschland schickt 96 Afordneten in dat Europääsche Parlament. In Düütschland löppt de Wahl af na de Grundsätz vun de Proportschoon mit Wahlvörslääg op Listen. Düsse Vörslääg köönt vun Parteien för en Land oder as gemeensame List för all Länner opstellt warrn. Dat Europääsche Parlament warrt för de Tiet vun fief Johr na de Grundsätz vun allgemeeene, direkte, frie‘e, glieke un geheeme Wahl wählt. En 5%-Sparrklausel gifft dat bi de Europawahl nich.
Wahldag
De Europawahl finnt in Düütschland an’n Sünndag, den 26. Mai 2019, statt.
Wokeen dörv wählen
Dat Recht to wählen hett jeedeen, de tominnst 18 Johr oolt un düütsche Staatsbörger is. Denn mutt he ok siet tominnst dree Maanden in Düütschland oder in en anner Staat, de de Europääsche Union tohören deit, wahnen oder op Duer in’t Land ween. För Düütschen, de in’t Butenland leevt, hett de Bundswahlleider op sien Nettsiet Informatschonen tosamenstellt.
Ok de Börgerinnen un Börger, de in de Bundsrepublik Düütschland wahnen doot, man vun en anner EU-Land kaamt (Unionsbörgerinnen un Unionsbörger), köönt an de Wahl to dat Europääsche Parlament deelnehmen, in de Bundsrepublik Düütschland oder in ehr Land, wo se herkamen doot. Se mööt ok tominnst 18 Johr oolt ween un siet tominnst dree Manden in Düütschland wahnen oder op Duer in’t Land ween. Dormit man wählen kann, mutt man in de List vun de Lüüd, de wählen dörvt – man nöömt dat Wählerverteeknis – vun dat tostännige Wahlrebeet indragen ween oder en Wahlschien hebben. Bet to’n 5. Mai 2019 schöllt de Lüüd ehr persönliche Wahlpost kregen hebben. Dor steiht denn ok allens över dat Wahllokal binnen. Wokeen keen Post kregen hett, liekers he wählen dörv, de schall sik bi dat Wahlamt vun sien Stadt, Gemeende oder Amtsverwalten mellen
Wo geiht dat to bi’t Wählen?
Stimmzedel
För de Wahl warrt Stimmzeddels bruukt. Jeedeen, de wählen dörv, hett een Stimm. Wokeen mehr as een Krüüz maakt, den sien Stimmzeddel gellt nich.
Urnenwahl
All, de wählen dörvt, köönt dat an den Wahldag twüschen morgens Klock acht un avends Klock söss doon. Dorto mutt man de Wahlpost un en Personalutwies oder en Reispass – bi Unionsbörgerinnen un Unionsbörger den Identitätsutwies oder Reispass – mitbringen. Dormit de geheeme Wahl richtig aflöppt, mutt de Wählerin oder de Wähler, wenn kloor is, dat he se/he wählen dörv, den Stimmzeddel in de Wahlkabien utfüllen, tosamenfolen un em denn in en dichte Urne rinsmieten. In den Wahlruum dörv keeneen wat vun de Stimmafgaav to weten kriegen. Dat Fotograferen in de Wahlkabien is verbaden.
Breefwahl
Statts de Stimm in den Wahlruum aftogeven kann man ok vörher de Stimm dör Breefwahl afgeven. Wokeen Breefwahl maken will, de mutt dorför en Andrag stellen. De Andrag is bi de Wahlpost dorbi, de mutt man denn an de Gemeendewahlleiderin oder Gemeendewahlleider schicken.
Ünnerlagen för de Breefwahl kann man ok formlos per Nettbreef beandragen. Dorto mutt man Naam, Vörnaam, Geboortsdag un Adress vullstännig angeven. Denn gifft dat noch en Nummer ut dat Wählerverteeknis, de schull man ok mit opschrieven, de Nummer steiht in de Wahlpost.
In vele Gemeenden warrt ok ok de ehr Internet-Siet af üm un bi Mitt vun April en „Online-Formuloor“ för en Wahlschien- un en Breefwahlandrag stahn.
Dat Wahlamt schickt de Breefwahlünnerlagen to, wenn op den Andrag för den Wahlschien en richtige Adress steiht. Dat kann ok en Urlaubsadress ween. De Breefwahlünnerlagen warrt af Mitt vun April verschickt, nadem de Bundeswahlutschuss de Wahlvörslääg tolaten hett un de Stimmzeddel druckt worrn sünd. De Wahlbreef mutt man so rechttiedig torüchschicken, dat he bet avends Klock söss an’n Wahldag in den richtigen Wahlruum lannt.
Wokeen de Ünnerlagen persönlich bi dat Wahlamt vun sien Gemeende afhaalt, de kann de Breefwahl direkt dor maken un den Wahlbreef glieks dor afgeven.
Breefwahlünnerlagen kann man noch bet to’n Friedag vör de Wahl, avends Klock söss, kriegen. Wokeen dorna krank warrt un dorüm nich in den Wahlruum wählen kann, de kann ok noch an den Wahldag bet nameddags Klock dree de Breefwahl beandragen.
Anner Wahlen un Afstimmen
In en poor Gemeenden is nich blots de Europawahl, dor warrt denn noch en Börgermeister direkt wählt oder dor is noch en Börgerentscheed. Ok hier gellt desülvigen Regeln bi de Breefwahl.
Uttellen
Af avends Klock söss tellt de Wahlvörstand in den Wahlruum de Stimmen ut un stellt fast, wat bi de Wahl rutkamen is. Ok de Breefwahlstimmen tellt se nu eerst. Jeedeen kann kamen un tokieken. De Wahlleiderinnen un Wahlleider stellt fast, wat in de Stadt, Gemeende oder in den Kreis an’t Enn eerstmal rutkamen is. De Landswahlleider stellt in de Wahlnacht de Tallen vun’t Land tosamen un mellt de an den Bundswahlleider. De Bundswahlleider maakt de Tallen in dat Wahlrebeet eerstmal torecht, wenn he allens vun de Landswahlleiders as gaue Mellen kregen hett. Dorbi höllt he sik an dat, wat dat Gesett vörgifft.
Übersetzung: Marianne Ehlers
